giriş: yeryüzündeki en büyük gösteri

• paranızı iyi kullanmak ne kadar zeki olduğunuzla değil nasıl davrandığınızla ilgili.
• Ronald Read sabırlıydı. Richard Fuscone açgözlüydü. ikisi arasındaki muazzam eğitim ve deneyim farkını ortadan kaldıran da sadece bu olmuştu.
• para konusunda fiziğe çok benzer şekillerde -kurallar ve yasalarla- düşünüyoruz ve öyle öğretiliyoruz, buna karşılık psikolojik yönden -duygular ve nüanslarla- yeterince düşünmüyoruz ve o şekilde yetişmiyoruz.
• tarih hiçbir zaman tekrar etmez, insanlar ise her zaman kendini tekrar eder. - voltaire

hiç kimse çılgın değildir

• eğitim ve ilerigörüşlülük, düzeyi ne olursa olsun, hiçbir zaman belirsizlik ve korkunun gücünü gerçek anlamda yaşatamaz.
• insanların ömür boyu yatırım kararlarının büyük ölçüde, kendi kuşaklarından yatırımcıların deneyimine, özellikle yetişkin yaşamlarının başlarındaki deneyimlere bağlı.
• tahvil yöntemi.
• amerikalıların %40 ı acil durumda 400 doları bir araya getiremiyor.
• 2. dünya savaşı öncesinde amerikalıların büyük bölümü ölene dek çalışıyordu. 65 yaş üstü erkeklerin iş gücüne katılım oranı 1940’lara %50’nin üzerindeydi.
• modern finansal sistemdeki 20-50 yıl arası deneyimimizle, mükemmel biçimde uyum sağlamayı ümit ediyoruz.
• hepimiz, kendimize özg, benzersiz deneyimlerle, belli bir anda bize mantıklı gelen kararlar alırız. kimse çılgın değildir.

şans ve risk

• şans ve risk kardeştir. ikisi de, yaşamda her sonucun bireysel çaba dışında bazı güçler tarafından yönetildiği gerçeğini ifade eder.
• okulun 2005 yılı mezuniet töreninde yaptığı konuşmada ‘Lakeside olmasaydı, microsoft olmazdı.’ - bill gates
• 7 milyar insan ve hareket halindeki sonsuz parçadan oluşan bir oyundaki tek kişisiniz. sizin kontrolünüz dışındaki eylemlerin raslantısal etkisi, sonuç bağlamında, bilinçli karar ve eylemlerinizden daha önemli olabilir.
• kimi övüp kime hayran olduğunuza dikkat edin. kimi küçük görüp, onun gibi olmak istemediğinize dikkat edin.
• yenilmez değilsiniz ve sizi başarıya getiren şeyin şans olduğunu kabul eidyorsanız, o halde hikayenizi aynı hızla tersine çevirebilecek olan kuzeni riske de inanmalısınız.
• başarısızlıkla başa çıkmanın püf noktası, finansal yaşamınızı, kötü yatırımın ve ulaşılamamış bir finansal hedefin sizi tamamen bitimeyeceği, böylece olasılıklar lehinize dönünceye kadar oyunda kalmaya devam edebileceğiniz şekilde düzenlemek.

asla yetmez

• yoksulluğun suçluluk duygusunu getirdiği acıyı insana yaşatmayacağı.

• burada sorun sosyal kıyaslama.

  • sosyal kıyaslamada tavan noktası gerçekte kimsenin erişemeyeceği kadar yüksek. hiçbir zaman kazanılamayacak bir savaş. ya da kazanmanın tek yolu, sizin sahip olduklarınız, çevrenizin sahip olduklarından az da olsa, elinizdekilerle yetinip böyle bir savaşa girişmemek.

• yeterli çok az demek değildir.

  • yeterli demek daha fazlası için doyumsuz bir açlığın sizi pişmanlık noktasına iteceğinin farkına varmak.

• kazanç potansiyeli ne olursa olsun riske asla değmeyecek birçok şey vardır.

• en zor finansal beceri hedefi yerinden oynatmamak.

  • sonuçlarla birlikte beklentiler de yükseliyorsa, daha fazlası için uğraş vermenin herhangi bir mantığı yok. çünkü daha fazla çaba harcadıktan sonra da aynı duyguyu hissedeceksiniz.
  • modern kapitalizm 2 şeyde uzmandır: servet üretmek ve kıskançlık yaratmak.
  • yeter duygusu olmazsa hayatın hiçbir eğlencesi kalmaz. dedikleri gibi mutluluk, sonuç-beklenti.

bileşiklenmenin gücünü doğru kavrayamamak

warren buffet’ın net değeri 84.5 milyar dolar olan varlıklarının 81.5 milyar dolarını 65. doğum gününden sonra geldi. zihinlerimiz bu tür abesliklerle başa çıkabilecek şekilde oluşturulmamış.

• müthiç sonuçlar elde etmek için müthiş bir güce sahip olmanız gerekmiyor.
• yeteneği yatırım, sırrı zaman.
• büyüme varsayımlarında küçük gibi görünen değişiklikler, komik ve pratikte mümkün olmayan rakamları getirir.
• iyi yatırım mutlaka en yüksek getiryi elde etme meselesi değildir. çünkü en yüksek getilriler, tekrarlanmayan tek seferlik isabetli atışlar olma eğilimindedir. iyi yatırım sebatla sürdüreceğiniz ve çok uzun bir süre boyunca tekrarlanabilecek oldukça iyi gelirler elde etme meselesidir. bileşiklenme yalnızca bir varlığa büyümesi için yıllar verilebiliyorsa coşar.

varlıklı olmak mı? varlıklı kalmak mı?

• halka açık hale gelecek kadar başarılı olan şirketlerin %40’ı, zaman içinde değerinin tamamını fiilen kaybetti.
• kapitalizm zordur. ancak bunun bir nedeni para kazanmanın ve parayı elde tutmanın 2 farklı beceri olmasıdır.
  • para kazanmak risk almayı, iyimser olmayı ve kendinizi ortaya koymayı gerektirir. ancak parayı elde tutmak alçakgönüllü olmak, elde ettiğiniz şeyin aynı hızla sizden geri alınabileceğinden korkmayı gerektirir. pes etmeden veya vazgeçmeye zorlanmadan uzun süre ortalıkta kalabilmek.
• warren buffet-charlie munger ikilisi. ekonomik karamsarlık.
• planlama önemlidir, fakat her planın önemli kısmı planın plana göre gitmeyeceğini planlamak. bilinmeyenlerle dolu bir gelecek herkesin geleceği.
• tutumlu bir bütçe, esnek düşünce ve esnek bir zaman çizelgesi. bir dizi sonuç karşısında mutlu bir şekilde yaşamanızı sağlayacak her şey.
• dengeli bir kişilik, yani geleceğe iyimser bakmak, fakat o geleceğe ulaşmanızı engelleyecek şeyler hakkında paranoid düşünmek önemli.

yazı geldi, siz kazandınız

• dünya sadece birkaç mega başarıya izin verecek kadar nazik.
• yatırımcı olarak başarınız araya giren ‘terör’ anlarına nasıl tepki verdiğinizle belirlenir.
• bir işte harikaysanız 6/10 haklı çıkarsın.

özgürlük

• insanlar kendilerini mutlu etmek için zengin olmak ister. ortak bir paydası insanların hayatlarını kontrol etmek istemeleri.
• kontrol edemediğiniz bir program dahilinde sevdiğiniz bir şeyi yapmak, nefret ettiğiniz bir şeyi yapmakla aynı hissettirebiliyor.
• abd dünya tarihinin en zengin ülkesi. ancak bugün vatandaşlarının ortalamada, gelir ve refah düzeyi çok daha düşük.
• 1870 yılında işlerin %46 tarım, %35 zanaat veya imalat. artık işlerin %38 ‘yönetici, memur, profesyonel’ kategorisi, %41 hizmet sektörü.
• önceki nesillere kıyasla zaman üzeri kontrolümüz azaldı. ortalamada eskisinden daha zenginiz fakat daha mutsuzuz. neden sürekli iş düşünmek, bilgisayar.

araba paradoksundaki adam

• hiç kimse sahip olduklarınızdan sizin kadar etkilenmez.
• alçakgönüllü, nezaket ve empati, beygir gücünün asla veremeyeceği kadar saygınlık verir.

servet sizin görmediklerinizdir

• insanlara ne kadar çok paranız olduğunu göstermek için para harcamak, paranızı azaltmanın en hızlı yolu.
• zenginlik gelir sahibi olmak. ama varlık, saklı. harcanmamış gelir. daha sonra satın alınabilecek bir şey için bugün elinizde olan opsiyon.
• ‘paraya sahip olmak, para harcamaktır’ fikri o kadar içimize işlemiş ki, aslında servet sahibi olmanın gerektirdiği kısıtlamayı göremiyoruz.
• dünya hem alçakgönüllü ama varlıklı hem de iflasın eşiğinde olup da varlıklı görünen insanlarla dolu.

para biriktirin

• servet oluşturmak özellikle tasarruf oranınla çok ilgili. servetin değeri görece, neye ihtiyacın olduğuna bağlı.
• belli bir gelir düzeyini geçtikçen sonra ihtiyaç duyduğun şey ego tatmini. birikim yapmak için belli bir neden gerekmez.

makul > rasyonel

sürpriz

• tarihte ne kadar geriye bakarsanız çıkarımlarınız o kadar genel olmalı.

hataya yer bırakma

• ‘mutluluğa ulaşmanın en iyi yolu, hedefi düşük tutmak.’ - charlie munger
• 2 dünya savaşı Stalingrad çarpışması, tarihin en büyük savaşı.

değişeceksiniz

• insanlar gelecekteki benliklerini tahmin etmekte kötü.
• üni mezun %27 ana dallarıyla ilgili çalışmakta.
• finansal planlama uç nokta kaçın. ufkunu bil farklı eylemlerde bulunan insan uyarı kaçın.

kötümserliğin baştan çıkarıcılığı

iyimserlik kulağa satış konuşması gibi gelir, kötümserlik size uzanmış yardım eli gibi.

• ekonomide sarsılmaz yasa: aşırı derecede iyi ve kötü koşullar nadiren uzun süre aynı kalır. tehditler, eşit büyüklükteki çözümleri teşvik eder.
• ilerleme fark edilemeyecek kadar yavaş, aksilikler ise görmezden gelinemeyecek kadar hızlı.
• bir şeylerin kötü olmasını beklemek, öyle olmadığında hoş bir sürpriz yaşamanın en iyi yoludur. bu da, ironik biçimde, iyimser olunabilecek bir şey.

her şeye inandığınızda

• bir şeyin gerçek olmasını ne kadar çok isterseniz, o şeyin gerçek olma olasılığını abartan bir hikayeye inanma olasılığınız o kadar artar.
• istisnasız herkes günün birinde beklemediği büyük bir masrafla karşı karşıya kalacak.